Khi xem màu và chất liệu men của dòng gốm cổ Luy Lâu nhiều người liên tưởng đến màu xanh ngả bí của dòng gốm Thiệu Dương, Thanh Hoá. Thậm chí, nhiều sản phẩm của dòng gốm này khiến ta dễ nhầm lẫn. Giáo sư sử học Dương Trung Quốc cho rằng: “Dòng gốm Thiệu Dương, Thanh Hoá xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ ba trước Công nguyên nên có lẽ gốm cổ Luy Lâu cũng đồng niên đại như vậy. Đây là dòng gốm phát triển có niên đại cách đây đã trên dưới 2000 năm”.

Cho đến nay, những sản phẩm gốm cổ Luy Lâu vẫn được coi là sản phẩm mẫu mực của dòng gốm dân gian rất đậm nét tồn tại trong xã hội cổ đại nước ta, tiêu biểu cho dòng gốm bản địa ở phương Nam. Xưa kia các nghệ nhân làm gốm cổ Luy Lâu đã có một trình độ kỹ thuật cao. Sản xuất gốm được làm trên bàn xoay là một thớt gỗ tròn dưới trục quay cắm xuống đất. Kỹ thuật của bàn xoay là một miệng đất dẹt hình đĩa dùng cân đáy, sau đó lấy một thỏi đất vê xếp vòng tròn cao lên dần, trên gần miệng vê đất dày hơn cho miệng đầy đặn. Cách tạo hình này giúp cho phần giáp giới giữa đáy và vòng đất đầu tiên không lưu lại một rãnh lõm.

Ông Nguyễn Đăng Vông say sưa với gốm

Gốm cổ Luy Lâu có nhiều dòng sản phẩm. Ngoài những vật liệu xây dựng như gạch ngói các loại, đồ dùng sinh hoạt có men hoặc không men như bát, đĩa, âu, vò… phục vụ cho tầng lớp quý tộc quan lại và thị dân còn có những sản phẩm bình dân đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của dân chúng. Trang trí hoa văn trên gốm Luy Lâu là hình chữ S trên những viên gạch, là vòng tròn tiếp tuyến trên khuôn đúc đồng, đường vặn thừng thô hay mịn trên các nồi gốm. Sắc thái của đồ gốm cổ Luy Lâu xưa phổ biến là màu đỏ thẫm hoặc xám nhạt; xương gốm có các hạt cát, bã thực vật, vỏ ốc hến.

Gốm cổ Luy Lâu cầu kỳ đến từng chi tiết

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, gốm Luy Lâu đã bị mai một khá nhiều và có nguy cơ thất truyền. Thực tế hiện nay chỉ có Hợp tác xã Gốm sứ mỹ nghệ Luy Lâu (xã Hà Mãn, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh) tổ chức sản xuất gốm Luy Lâu theo đúng cách thức truyền thống. Dưới bàn tay khéo léo của đội ngũ thợ lành nghề, hàng ngàn mẫu mã như các loại hũ, ngọc bình, trống đồng, tượng,… được sản xuất. Một điểm khác biệt của gốm Luy Lâu với nhiều nơi khác là mẫu mã do Hợp tác xã Gốm sứ mỹ nghệ Luy Lâu sản xuất chỉ đơn chiếc, hoàn toàn làm bằng thủ công, các hoạ tiết mang nhiều yếu tố dân gian, có kích thước to nhưng tinh xảo. Chất men đặc trưng chiết xuất từ cây dâu nên có màu men xanh, màu đỏ, nâu đậm, màu ôliu. Những sản phẩm sản xuất hầu hết do các tổ chức, cá nhân yêu thích gốm Luy Lâu đặt hàng. Tuy còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc duy trì, phát triển một dòng gốm “vang bóng một thời” nhưng với những nét riêng độc đáo, gốm Luy Lâu đã và đang từng bước khẳng định giá trị văn hoá lẫn trí tuệ của những nghệ nhân vùng đất Kinh Bắc xưa và nay.

Họa sỹ Nguyễn Đăng Vông và chiếc Ngọc Bình Gốm

Gốm Luy Lâu

Chum gốm cổ được khai quật tại vùng gốm cổ Luy Lâu có niên đại hàng nghìn năm